نابه هنگام بودن این اطلاعیـه اثر بسیـار بدی بر اذهان دانشجویـان و جوانان گذاشته بود . دانلود کتابهای عبدالعلی بازرگان من بعد از بازگشت بـه ایران اطلاعیـه را دیدم . دانلود کتابهای عبدالعلی بازرگان گفته مـی شد کـه آقای مـهندس بازرگان از این اتفاق بـه شدت متاثر شده بودند ایشان بعد از چندی توسط فرزند محترمشان آقای مـهندس عبدالعلی بازرگان از استاد محمدتقی شریعتی و من دعوت بـه عمل آوردند کـه به منزل ایشان برویم . آن شب ما بـه اتفاق آقای مـهندس عبدالعلی بـه خانـه آقای مـهندس مـهدی بازرگان رفتیم و تا ساعت ۱۲ شب ایشان بـه شرح و توضیح چگونگی نوشتن آن اطلاعیـه و پخش آن پرداختند . و کمال تاسف و اندوه خود را از انجام چنین عملی ابراز داشتند .
آقای مـهندس مـهدی بازرگان آن شب فرمودند : دانلود کتابهای عبدالعلی بازرگان من علی را بیشتر از بسیـاری از همرزمانم قبول دارم و در این اطلاعیـه هم قصد نقد اندیشـه های اسلامـی وی را نداشته ام . هنگامـی کـه به اتفاق آقای مطهری مشغول نگارش این مطلب بودیم صحبت از اشتباهات اصولی و فراوان نبود این کلمات بعدا و بدون اطلاع بنده درون متن اضافه شده هست . بعد از چاپ این اطلاعیـه تین چند از آقایـان دلسوز و آشنا بـه مسائل روز۲ بـه عنوان اعتراض ابتدا اطلاعیـه را بـه دفتر کار آقای دکتر یداله حسابی و سایر دوستان مـی برند . آن موقع من درون دفتر کارم نبودم . آقای دکتر یداله حسابی بـه محض این کـه آن اطلاعیـه را مطالعه مـی کنند بی درنگ با من تلفنی تماس گرفتند و سوال د آیـا این حقیقت دارد ؟ شما چنین مطلبی را نوشته و تایید مـی کنید امضای خودتان هست ؟ من درون جواب گفتم بلی ، دانلود کتابهای عبدالعلی بازرگان نگرانی شما از چیست ؟ پرسیدند آیـا خودتان اطلاعیـه را بعد ازانتشار خوانده اید ؟گفتم نـه! پرسیدند بعد این تعبیر اشتباهات اصولی و فراوان یعنی چه؟
۱٫ همان صص ۷۴-۷۶
۲٫ بر طبق خاطرات آقای سید محمد مـهدی جعفری افراد مزبور عبارت بودند از آقایـان دکتر حبیب اله پیمان ، مـیرحسین ، دکتر فریدون سحابی ، محمد بسته نگار و خود آقای جعفری . ن . ک بـه شریعتی آن گونـه کـه من شناختم ص ۷۵
و من کـه در جریـان اضافه شدن این کلمات درون اطلاعیـه مشترکی کـه با آقای استاد مطهری نوشته شده بود نبودم اظهار بی اطلاعی کردم و تصریح کردم حتما خود آقای مطهری این کلمات را بعد از نوشته شدن متن اصلی اضافه کرده اند۱ .
آقای دکتر یداله سحابی با تاسف و غمـی کـه در صدایشان پیدا بود گفتند شما بهتر هست مجددا مطالبی بر رد نامـه اول از قول خودتان بنویسید و منتشر کنید . چون پخش این اطلاعیـه موجب رنجش خاطر دانشجویـان داخل و خارج از کشور مـی شود و این مطالب نظر آنان را نسبت بـه شما تغییر مـی دهد و بی اعتماد مـی گردند . طبق پیش بینی مرحوم دکتر یداله سحابی ، دانشجویـان مسلمان کالیفرنیـا با نوشتن نامـه ای بـه مـهندس بازرگان ضمن ابراز نارضایتی از نوشتن این اطلاعیـه ، بـه استاد مطهری هم بـه شدت حمله کرده بودند :
بنا بر توصیـه های دکتر یداله سحابی قرار بر این مـی شود کـه مـهندس بازرگان اطلاعیـه جدیدی درون زدودن برخی ابهامات بر رد اطلاعیـه اول بنویسد و آن را منتشر کند . متن اطلاعیـه دوم آقای مـهندس مـهدی بازرگان بـه این شرح هست :
اطلاعیـه جدید مـهندس بازرگان درون رفع سوء تفاهمات اطلاعیـه اول
تهران – بـه تاریخ دوم بهمن ۱۳۵۶
توضیحی به منظور دوستان عزیز و برای آشنایـان و طرفداران مرحوم دکتر علی شریعتی
مشروحه ای بـه تاریخ ۲۳/۹/۵۶ بـه امضای مشترک جناب آقای مرتضی مطهری و اینجانب بـه دست اشخاص رسیده هست که با تعجب و تاسف تمام مشاهده شد برخلاف آنچه منظور نظر بوده هست تا وسیله خیری به منظور رهایی از سردرگمـی و بازگشت وحدت و الفت مـیان مسلمانان گردد کـه البته موجب رضای خدای متعال خواهد بود برداشت های نادرست از آن مشروحه خود موضوع جنجال و اتلاف وقت طبقات مختلف و موجب انصراف آنـها درون مسائل اساسی و حیـاتی و وسیله بهره برداری افراد و دستگاه های مغرض گردیده هست .
دو دسته مخالف و موافق با آن کـه دو نظر و دو نتیجه گیری متضاد داشته اند ولی از جهت عدم توجه بـه متن و منطوق آن نوشته و در اثر سوء تعبیر یـا سوء تفاهم راه مشترکی را پیش گرفته اند .
برای جلوگیری از هر گونـه سوء استفاده ، رفع هر گونـه سوء تفاهم و محو آثار نامطلوب لازم شد بدین وسیله بـه ادای توضیحات مختصری بپردازم :
دسته اول یعنیـانی کـه نویسنده خدمتگزار آزادی و اسلام و تشیع را بی ولایت و بی دین اعلام مـی نمودند و لقب اعدی عدو … اسلام بـه او مـی دادند حق نداشتند مانندی کـه در کلمـه طیبه جز الا الله را برداشته و به لااله مـی چسبد شـهادت ما را کـه مرحوم شریعتی درون هیچ یک از مسائل اصولی اسلام از توحید گرفته که تا نبوت و معاد و عدل و امامت گرایش غیر اسلامـی نداشته هست ندیده بگیرند و به بهانـه ی اشاره ای کـه به اشتباهات فراوان او شده بود اثبات حق بـه جانبی خود را بنمایند و با وجود تصریحی کـه به احترام بـه شخصیت و تقدیر از زحمات و خدماتش درون سوق نسل جوان بـه طرف اسلام کرده بودیم ما را تایید کننده اتهامات ظالمانـه گذشته خود معرفی بنمایند .
۱٫ ن . ک بـه توضیحات ساواک درون کتاب استاد شـهید بـه روایت اسناد صص ۲۹۲ و ۲۹۳
در طرف مقابل ، شیفتگان فکر و قلم شریعتی و تشنگان انقلاب و حق طلبی را مـی بینیم . کـه در نوشته های آن مرحوم ، شعله های سوزان عشق و جرعه های گوارای هدایت یـافته ، سرمست از ارادت و احیـانا اسیر تعصب گردیده اند و در مطالعه ی آن مشروحه بی نصیب از بی دقتی و بی لطفی نشده اند .
افرادی از این دسته علاوه بر آن کـه توجه بـه شـهادت های تطهیر و تجلیل ما ننموده بودند . چون توقع نداشته اند کـه در چهره نگاری محبوب معشوقشان کوچکترین خط ناموزون ببینند ، ستایشی را کـه از کوشش زیـاد او درون فرا گرفتن معارف اسلامـی و از انصاف و حقیقت جویی او درون اعتراف و علاقه بـه رفع اشتباهات بـه عمل آمده بود یک نوع توهین تلقی کرده اند . سخت تر از همـه آن کـه جمله ی درون مسایل اسلامـی – حتی مسائل اصولی – دچار اشتباهات فراوان گردیده هست به اندوه و خشمشان انداخته هست .
حتی آنجا کـه دلیل عدم فرصت و محل کافی به منظور مطالعه بیشتر درون معارف اسلامـی را تحصیلات عالیـه و فرهنگ غربی او ذکر کرده بودیم ، بهره مندی از فرهنگ غربی را بـه معنای غرب زدگی گرفته اند . درون حالی کـه فرا گرفتن تحصیلات عالیـه و فرهنگ غربی به منظور هر ایرانی مسلمان اروپا و امریکا رفته عیب کـه نیست وظیفه و امتیـاز نیز هست . افتخار امثال دکتر شریعتی کوشش درون این راه و ارمغان آوردن دیدگاههای جدید و طرز تفکر تازه به منظور دریـافت بهتر و بررسی وسیع تر معارف بی پایـان و حقایق ناشناخته اسلام هست .
اگر انتساب تحصیلات عالیـه و فرهنگ غربی مرحوم شریعتی ایرادگیری بـه او تلقی شده باشد حتما اعتراف کنیم کـه خود نگارنده نیز درون غالب گفته ها و نوشته هایم مرتکب همـین گناه درون مواجهه ی اکتشافات و نظریـات جدید با آیـات و احکام و به کار بردن شیوه های علمـی با استفاده از تحصیلات عالیـه ی ناچیز و فرهنگ غربی ضعیف شده ام ضمن آن کـه همـیشـه اعتراف بـه اطلاعات ناقص درون معارف و متون اسلامـی و احتیـاج بـه استمداد از اساتید فن و علمای صاحب نظر داشته ام .
دچار اشتباه دانستن مگر نفی کلی خدمات و رد نظریـات و مکتبی را مـی نماید ؟ غرض از مسائل اصولی و اساسی نیز کـه در آنجا ذکر شده و وعده بحث و نشر آن را داده ایم اصول دین و ضروریـات مذهب نبود کـه قبلا تصریح بـه عدم گرایش های انحرافی درون آن زمـینـه بـه عمل آمده بود .
چرا این مطلب مـی حتما وحشت و یـاس درون جوانان دلبند ما ایجاد کرده باشد ؟ مگر خارج از وحی الهی و غیر از چهارده معصوم هیچ بشری اگر چه همتراز با بزرگ ترین متفکرین جهان چون سقراط و ارسطو و دکارت و نیوتن یـا صدرالمتالهین باشد مـی تواند مصون از خطا و اشتباه تصور شود یـا سزاوار هستی را چنین بپنداریم ؟
در نزد انسان اشتباه لازمـه ی کار هست و اشتباه داشتن شریعتی لازمـه ی پرکاری و تراوش های فکری فراوان او هست .
آیـا شرط اصلاح افکار و عقاید و تکامل اجتماعات متحرک بی غرضی و انتقاد نیست ؟
انچه خطرناک و خلاف راه حق و صواب هست شخص پرستی – چه مثبت و چه منفی آن – و تعصب و جمود فکری هست و انچه بـه سود جامعه و مورد نیـاز مردم پوینده حق و حقیقت هست ، آزاداندیشی و سعه ی صدر هست .
اگر من کـه تحسین کننده نبوغ و مع حسن نیت و تاثیر عمـیق افکار شریعتی عزیز بودم حق نداشته باشم با روح علمـی اسلامـی و استمداد از آرای پاک علاقه مندان نکته سنجی درون اندیشـه های ارزنده و اصلاح جویی درون یـادگارهای بابرکتش بنمایم و حداقل راه تفکر و تحقیق و تصحیح را باز نمایم بعد چهی چنین وظیفه ی دوستی و اجتماعی و خدایی را حتما ایفا نماید ؟
اگر درون اجتماع خود تمرین نماییم کـه هیچ گاه شخصیت ها را ملاک تشخیص حق و باطل قرار نداده بـه دستور پیشوای بزرگان اشخاص را بر حق عرضه کنیم هم کمتر گرفتار ملالت و دشمنی و تفرقه خواهیم شد و هم افراد شایسته مان پاک تر و عزیزتر خواهند شد .
در این دوران بحرانی تاریخ مملکت از درگاه ذوالجلال اصلاح و اعتای ملت و هدایت و توفیق نسل مسلمان مجاهد را مسئلت مـی نمایم .
البته این نامـه را آقای مـهندس بازرگان نوشتند و منتشر د . لیکن بـه گفته دست اندرکاران تاثیر چندانی درون زدودن ذهنیت دوستداران شریعتی نسبت بـه نویسندگان اطلاعیـه نداشت . بـه یـاد مـی اورم کـه در بازگشت از منزل آقای مـهندس بازرگان استاد شریعتی خطاب بـه آقای عبدالعلی بازرگان اظهار تاسف فراوان مـی د از نوشتن این اطلاعیـه و مـی گفتند کـه چطور آقای مـهندس بازرگان کـه جز حسن نیت نظر دیگری نسبت بـه علی نداشت چرا پای چنین متنی را امضا د . نوشتن اطلاعیـه دوم مـهندس بازرگان همانند اطلاعیـه اول درون سازمان امنیت رژیم پهلوی هم انعکاس خود را داشت۱ .
مرحوم مطهری درون ادامـه مخالفتها و انتقاداتش بر دکتر شریعتی و افکار وی روز بـه روز مواضع تندتری اتخاذ مـی کرد و این چیزی نبود جز اشاعه گسترده افکار بدیع و انقلابی دکتر شریعتی درون سطح جامعه درون پاسخ بـه نیـازهای نسل تشنـه و آرمان خواه . مرحوم مطهری بـه خوبی مـی دید کـه اندیشـه ها و آرای دکتر مورد پذیرش نسل جوان واقع شده و دیگر استقبال چندانی از برداشتهای سنتی از اسلام نمـی شود۲ .
۱٫ استاد شـهید بـه روایت اسناد صص ۲۹۴-۳۰۰
۲٫ درون مورد عدم استقبال از اندیشـه های سنتی بـه ویژه افکار مرحوم مطهری درون سالهای ۵۵ و ۵۶ آقای سیدمحمدمـهدی جعفری خاطره ای بـه شرح زیر نقل مـی کنند : درون سال ۵۵ جلسه ای بود درون منزل دکتر نوفر . همان روزهایی بود کـه مقاله دکتر شریعتی درون کیـهان چاپ مـی شد . انجمن اسلامـی پزشکان برنامـه اش این بود کـه در هر هفته چهار جلسه پشت سر هم درون یک جا تشکیل مـی داد و یک نفر سخنران درون این شبها درباره یک موضوع واحد سخنرانی مـی کرد . آن روزها آقای رضا اصفهانی درون مورد اصول استنباط احکام توسط مجتهد بحث مـی کرد . جلسه اول یـا دوم بود کـه آقای اصفهانی سخت بـه روش مجتهدین حمله کرد و گفت : این چه استنباط احکامـی هست که امروز مسئله ی زمـین را نادیده مـی گیرند . اگری زمـینی را متری یک تومان خریده باشد و متری صد تومان بفروشد مـی گویند کـه مشروع هست و حق خودش هست . آقای علی بابایی درون ضمن صحبت های آقای اصفهانی حرف های ایشان را تایید کرد . اتفاقا درون آن جمع ایشان تنـهای بود کـه دستش درون تجارت و خرید و فروش هم بود اما انسان وارسته ای بود کـه کار تجاری اش را نیز براساس عقیده اش انجام مـی داد . صحبتهای آقای اصفهانی کـه تمام شد طبق معمول بحث شروع شد . مـهندس معین فر اولینی بود کـه به سخنان آقای اصفهانی اعتراض کرد و گفت : این حرفهای آقای اصفهانی بازار گرم کنی هست و حقیقت ندارد . دیگران هم له و علیـه محتوای سخنرانی سخنانی گفتند . نوبت بـه شـهید مطهری رسید . ایشان عادت داشت همـیشـه آخرین نفر باشد کـه بحث مـی کند درون واقع نظرات همـه را بـه نحوی جمع بندی مـی کرد . آقای مطهری هم انتقاد تندی بـه سخنان آقای اصفهانی کرد و گفت : همان طور کـه آقای مـهندس معین فر گفتند این حرف ها به منظور بازارگرم کنی هست . چطور پای صحبت من عده کمـی آمده بودند ؟ ایشان این صحبت ها را مـی کند که تا جمعیت جمع د . آن روز حدود شصت نفر درون مجلس بودند . مثل این کـه در سخنرانی آقای مطهری حدود بیست نفر بیشتر نبوده اند . دلگیری اصلی ایشان هم درون همـین موضوع بود و نشان مـی داد کـه او بـه تعداد جمعیت درون سخنرانیـهایش توجه دارد . شریعتی آن گونـه کـه من شناختم ص ۷۱
این هست که بـه جای ریشـه یـابی معضلات و کنکاش پیرامون مسائل اساسی جامعه و نیـازهای نسل تشنـه و جوان بـه دنبال برجسته ضعفهای این و آن و تحریک افراد ذی نفوذ درون محافل روحانی بر ضد دکتر شریعتی بود کـه به قول محمدمـهدی جعفری درون مورد آن نامـه نیز حتما عرض کنم کـه مطالب راجع بـه دکتر شریعتی کـه مرحوم مطهری بـه امام خمـینی نوشته اند حاکی از یک عصبانیت هست . مسئله شخصی و شاید نسنجیده بود .
مرحوم مطهری درون این نامـه درباره شریعتی داوری هایی کرده کـه حقیقتا منصفانـه نیست و حتی با دیگر آثار خود ایشان نیز تناقض دارد )) .
منابع :
کتاب : طرحی از یک زندگی، پوران شریعت رضوی – (همسر دکتر علی شریعتی)
نشر الکترونیکی : وب سایت شریعتی درون نیمـه حرف.کام، اِنی کاظمـی – (Shariati.Nimeharf.Com)
در همـین راستا :
[چالش بین دکتر یدالله سحابی ،مطهری و بازرگان | دکتر علی شریعتی دانلود کتابهای عبدالعلی بازرگان]
نویسنده و منبع: اِنی کاظمی | تاریخ انتشار: Tue, 26 Jun 2018 06:50:00 +0000